तिलक कोइराला
बीमा समितिको नयाँ निर्देशन अनुसार नेपाल स्टक एक्सचेन्जमा सुचिकृत २३ वटा बीमा कम्पनीहरुले २०७५ असार मसान्तसम्ममा तोकिएको चुक्ता पूँजी बढाएमा कस्तो होला सेयर बजार ? यो अहिले चर्चाको बिषय बनिरहेको छ । नेपालको बीमा बजारको बिस्तार र त्यसले सेयर बजारमा पार्ने प्रभावबारे आँकलन प्रस्तुत गरिएको छ । 

यस्तो देखिन्छ पूँजी बृद्धिको चित्र

सेयर बजारमा सुचिकृत बीमा कम्पनीको संख्या २३ छ । १५ निर्जिवन र आठ जीवन बीमा कम्पनी । अहिलेसम्म घोषणा गरिएको बोनस, हकप्रद र एफपीओसहित निर्जिवनको आठ अर्ब २१ करोड र जीवनको नौ अर्ब ९० करोड गरी सबै बीमा कम्पनीको चुक्ता पूँजी १८ अर्ब २२ करोड रुपैयाँ मात्र रहेको छ । यसमा नेपाल लाईफ र नेशनल लाईफको एक अर्ब ७४ करोड भन्दा बढी अधिक पूँजी पनि जोडिएको छ ।

बीमा समितिको निर्देशन अनुसार १५ वटा निर्जिवन बीमा कम्पनीले २०७५ असार मसान्तसम्म जम्मा छ अर्ब ९२ करोड पूँजी थप्नुपर्नेछ भने जीवन बीमाले सात अर्ब ८४ करोड पूँजी थप्नुपर्छ ।

यसरी हेर्दा बीमा कम्पनीहरुले अहिले घोषणा गरेका बोनस, हकप्रद र एफपीओ बाहेक जम्मा १४ अर्ब ७६ करोड रुपैयाँ पूँजी थपे पुग्छ । यो भनेको अहिलेका दुई वटा बाणिज्य बैंकको भन्दा कम पूँजी हो । फेसु भ्यालुको हिसाब मात्रै हो तर सेयरको बजार मूल्यको हिसाब गर्दा यसमा कयौं गुणा धेरै हुने निश्चित छ ।

२०७५ असारसम्ममा सबैले तोकिएको पूँजी पुर्याउने हो भने ३२ अर्ब ९८ करोड मात्रै हुन्छ । यो जम्मा पूँजी भनेको चार वटा बाणिज्य बैंकको चुक्ता पूँजी बराबर मात्रै हुन्छ । एक खर्बको आईपीओ, हकप्रद, एफपीओ र बोनसलाई त बजारले सजिलै पचायो, धेरै बाणिज्य बैंक, बिकास बैंकहरुको हकप्रदको चाप यसै बर्ष सकिन्छ । आउने डेढ बर्षमा जम्माजम्मी १५ अर्बको बीमा कम्पनीको पूँजी बृद्धिलाई बजारले एक छेउ पनि मान्दैन । हकप्रदको हिसाब मात्रै हैन, कम्पनीहरुले चालु आर्थिक बर्ष र अर्को बर्ष दिने बोनस सेयर समेत यसैमा पर्छ । त्यो बेलाको अर्थतन्त्रको आकार, पूँजी बजारको बिकास, लगानीकर्ताको संख्या र मूल्यबृद्धिलाई पनि आधार मानेर हेर्नैपर्छ ।

धेरै जसो बीमा कम्पनीहरुको सेयर संरचना हेर्दा ७० प्रतिशत संस्थापक र ३० प्रतिशत स्वामित्व साधारण सेयरधनीमा रहेको देखिन्छ । कतिपयले ३० प्रतिशत पुर्याउन एफपीओ पनि जारी गर्दैछन् । एभरेष्ट ईन्स्यारेन्सको पुरै साधारण सेयर छ तर अबको पूँजी बृद्धिमा बीमा समितिले संस्थापकहरुको हिस्सा ५१ प्रतिशत कायम हुने गरी ब्यवस्था गर्न लगाउनुपर्छ, नत्र संस्थागत सुशासन सुध्रिन्न । 

माग र आपुर्तिले मूल्यमा असर पार्छ

सबै बीमाको सेयर संरचना परिवर्तन भयो र संस्थापकको ५१ र सर्बसाधारणको ४९ प्रतिशत नै कायम भयो भने पनि १६ अर्ब १६ करोड रुपैयाँ बराबरको सेयर सर्बसाधारणको हिस्सामा रहने छ । संस्थापक सेयरहरु दोस्रो बजारमा सहज किनबेचमा नआउने हुँदा बाँकी रहेको ३० प्रतिशत सेयर नै अक्सर दैनिक किनबेचमा आउँछ ।

बीमा कम्पनीहरुको सेयर लगानीमा बाणिज्य बैंक, बिकासहरुलाई क्रस होल्डिड. नलाग्ने हुँदा उनीहरुले पनि संस्थापक र साधारण सेयर दोस्रो बजारबाट निश्चिन्त किनबेच गर्न पाउँछन् । सामुहिक लगानी कोष र अन्य कम्पनीहरुले पनि बीमा बजारको भबिष्य हेरेर धेरै लगानी गर्नसक्छन् । त्यसो हुँदा १६ अर्ब १६ करोड रुपैयाँ बराबरको १६ करोड १६ लाख कित्तामै सिमित रहेर दोस्रो बजारका धेरै लगानीकर्ताले सेयर किनबेच गर्ने हो । यो क्रम २०७५ साल असारसम्म त चलिरहन्छ तर त्यसपछि पनि अर्को पूँजी बृद्धि योजना आउने हुँदा बीमा कम्पनीहरुले आफ्नो कारोबार र जोखिम बहन क्षमता बढाउँन पूँजी बढाएरै लैजाने छन् । अहिले चुक्ता पूँजी पुर्याईसकेका नेपाल लाईफ, नेशनल लाईफ र शिखर ईन्स्योरेन्सले पनि आफ्नो जोखिम बहन क्षमता र कारोबार बिस्तार गर्न पूँजी थप्दै जाने नै छन् भन्ने आँकलन गर्न सकिन्छ । त्यसो हुँदा माग र आपुर्तिले सेयर बजारमा बीमा कम्पनीको सेयर मूल्यलाई उचाईमै राख्ने आँकलन गर्न सकिन्छ ।

बजार बिस्तारको संभावनाले तान्छ

नेपालको सेयर बजारको बिस्तार, अनलाईन कारोबार प्रणालीको सुरुवात र लगानीकर्ताको संख्या थपिदा १६ करोड १६ लाख कित्ता साधारण सेयर निकै कम सावित हुनेछ । बाणिज्य बैंक तथा बिकास बैंकहरुको सेयर संख्याको बृद्धिले मागको चाप बीमा कम्पनीहरुकै सेयरमा पर्ने निश्चित छ । माग र आपुर्तिको नियमलाई आधार बनाई खेल गर्न चाहने लगानीकर्ताले बजारबाट धेरै सेयर किनेर मूल्य बढाउन सक्ने कम्पनी भनेका बीमा नै हुन्ेछन् । अहिले नै दिनदिनै दुई अर्ब भन्दा माथिको सेयर कनिबेच हुँदै जान थालेकाले डेढ बर्षपछि पूँजी बजारको आकार कस्तो होला ? आँकलन गर्नु जरुरी छ । सेयरको ब्यापार गर्नेहरुले यो कुरा नबुझेका छन् भन्न सकिन्न । अहिले सस्तोमा सेयर किनेर दीर्घकालीन लगानी गर्नेहरुलाई पनि फाईदा सुरक्षित गर्ने अवसर नै छ ।

सावधान हुनुपर्ने कुरा

राम्रा बीमा कम्पनीको सेयरमा दीर्घकालीन लगानी सुरक्षित छ । तर, दिनदिनै मूल्य उचालिएर खराब र कमजोर बीमाको सेयर किन्नु हुन्न । मूल्य माथि जान नदिई सस्तोमा राम्रो र भबिष्यमा धेरै प्रतिफल पाउन सक्ने कम्पनी छानेर बीमाको सेयर किन्नु नै बुद्धिमानी हो । मध्यमस्तरका बाणिज्य बैंक र बाणिज्य बैंकहरुले प्रबद्र्धन गरेका लघुवित्तहरु पनि उत्तिकै सुरक्षित छन् भन्ने कुरा बिर्सनुहुन्न ।

खराबहरु नसुध्रिए के हुन्छ ?

बीमा कम्पनीको सेयर मूल्य मात्रै बढेर जाने कमाई र प्रति सेयर आम्दानी नबढ्ने अबस्थामा लगानीकर्तालाई जोखिम हुनसक्छ । अहिले केही बीमा कम्पनी खराब र कमजोर छन् । कारोबार बिस्तार गर्न नसकेका, संस्थागत सुशासन अन्यन्त कमजोर रहेका, बर्षौदेखि लेखापरीक्षण र साधारणसभा गर्न नसकेका कम्पनीहरुलाई अब कि गर कि मरको अबस्था आएको छ । त्यसैले अहिले कमाई नगरेका कम्पनीहरु कि अर्कोमा बिलय भएर जानुपर्छ, कि राम्रो प्रगति गर्नैपर्छ । यसो नगरे आउने नयाँ कम्पनीहरुका अगाडि उनीहरु टिक्न सक्नेछैनन । अहिले गरिरहेको कारोबार पनि नयाँले खोसिदिँनेछन् । त्यसैले कारोबार बढाउन, संस्थागत सुशासन सुधार्न, खुद नाफा र प्रतिसेयर आम्दानी बढाउन उनीहरु बाध्य हुँदैछन् ।

नयाँ कम्पनीहरुलाई आफ्नो पूर्वाधार र संजाल बिस्तार गरी नाफा कमाएर आउनलाई कम्तिमा चार, पाँच बर्ष लाग्छ । त्यतिबेलासम्म अहिले संचालनमा रहेका कम्पनीले धेरै फड्को मारिसकेका हुनेछन् । यो अवसरलाई सदुपयोग गर्ने मौका पनि संचालनमा रहेका बीमा कम्पनीहरुलाई आएको छ ।

बीमा क्षेत्रमा संभावना छ

नेपालको बीमा क्षेत्र १२ प्रतिशत मात्र जनसंख्यामा पुग्न सकेको अबस्थामा प्रगति गर्न चाहने बीमा कम्पनीहरुका लागि ब्यापक संभावना छ र लगभग मैदान खुला छ । बिकशित देशमा प्रायः हरेक नागरिकले बीमा गरेको हुने भए पनि नेपालमा कतिपयले बीमाको बारेमा थाहा नै पाएका छैनन । जनसंख्याको धेरै हिस्सामा बीमाको पहुँच पुग्दा बीमा कम्पनीहरुको नाफा र प्रतिसेयर आम्दानी त बढ्छ नै, यसबाट सेयर बजारका लगानीकर्ता पनि लाभांन्वित हुनेछन् । त्यसैले नेपालको सेयर बजारमा संभावना भएको क्षेत्र बीमा बजार हो । कम्पनीको संस्थागत सुशासन नसुघ्रिएको अबस्थामा जोखिम पनि उत्तिकै छ ।

...[बीमा कम्पनीहरुको सेयरमा लगानी गर्नुअघि अबस्था थाहा पाउनुहोस् (तथ्य बिबरणसहित)]...