राजनीतिक स्थिरता हुने संकेत देखिएपछि बजारले विस्तारै गति समाउन थालेको छ । स्थिरतासँगै बजारले गति लिने अपेक्षा सहित बजार बढ्न सुरु गरेको छ भने करोबार रकमले पनि साथ दिएको छ ।

बिग्रदो राजनीतिक परिस्थितीका कारण लगानीकर्ताहरु ढुक्क हुन सकेका थिएनन । पछिल्ला दिनमा राजनीतिक गतिविधि सामान्य बन्नु र चुनावी माहोल सिर्जना हुने देखिएपछि बजार बढ्न सुरु हुन थालेको हो । बजार बढ्नका लागि अनुकुल वातावरण बनेकाे छ । बैंकको ब्याज दर सस्तो भएकाे छ भने नीतिगत सुधार पनि भएको छ । साथै न्यून विन्दुमा रहेको बजारमा लगानी गर्दा प्रतिफल राम्रो हुने नेपाल इन्भेष्टर्स फोरमका अध्यक्ष तुलसीराम ढकालले बताए । उनै ढकालसँग सुधा देवकोटाले गरेको कुराकानीः

पछिल्ला कारोबार दिनमा बजारले विस्तारै गति सामाउन थालेको छ । के अबको बढाईमा ढुक्क हुन सकिने आधार बनेका छन ?

दुई-तीन महिना पहिले देखिनै बजारले बढ्न सुरु गरेको थियो । राजनीतिक स्थिरता, घट्दो ब्याजदर र पर्याप्त मात्रामा रहेको तरलतालाई आधार बनाउँदै बजारले गति समाउन सुरु गरेको थियो । तर बीचमा जेनजी आन्दोलन भयो । ठूलो धनजनको क्षति भयो । साथै राजनीतिक माहोल खल्बलियाे । अन्योलको वातावरणमा लगानीकर्ताको मनोवल खस्कियो ।

अब परिस्थिती सामान्य हुँदैछ । राजनीतिक माहोल सुधार हुँदैछ । राजनीतिक दलहरु चुनावमा जाने वा नजाने भन्ने नै दुबिधा थियो । अहिले ठूला राजनीतिक पार्टीहरु चुनावमा सहभागी जनाउनका लागि दल दर्ता भएका छन् । यसले राजनीति अस्थिरता विस्तारै साम्मे हुने संकेत देखिएको छ । त्यसैगरी सरकारले पनि चुनाव समयमा नै सम्पन्न गर्नका लागि तयारी गरेको छ । अर्थमन्त्रीले अर्थतन्त्र सुधार गर्नको लागि चालेको कदमले पनि बजारमा राम्रो सुधार हुनेछ । समस्याको तुरुन्त समाधान तर्फ जोड दिएको पाइन्छ । गिरावटलाई मध्यनजर गरेर पूँजी बजारको हक हितका लागि कार्यदल गठन भयो । उक्त कार्यदलको सुझाव अहिले कार्यान्वयनको चरणमा छ । त्यसले बजारमा वर्षैदेखि अप्ठ्याराे परेको नीतिगत बाधाहरु फुकाएको छ ।

नेपाल राष्ट्र बैंकबाट हुनु पर्ने धेरै सुधारका कामहरु भइसकेका छन् । अझै पनि बैंकहरुलाई पूर्ण रुपमा कारोबार गर्न खुल्ला गर्नु पर्छ । साथै बैंकसँग अत्याधिक तरलता भएको अवस्था छ । निक्षेप बचत भए अनुसार कर्जाको माग भएको छैन । अहिलेको अवस्थामा ११ खर्ब बढी लगानी गर्न सक्ने पैसा प्रणालीमा थुप्रेको छ । शेयर बजारमा कर्जाको माग छ । बैंकहरुले प्राथमिक पूँजीको ४० प्रतिशत मात्रै शेयर धितोकर्जा प्रवाह गर्न पाउने व्यवस्था छ । त्यो सीमा बढ्नु पर्छ । चालु आर्थिक वर्षको पहिलो त्रैमासको मौद्रिक समीक्षा हुँदैछ । समीक्षा मार्फत सो व्यवस्था गरियोस भन्ने माग छ ।

त्यसैगरी, नेपाल धितोपत्र बोर्ड र नेपाल स्टक एक्सचेञ्जबाट हुनुपर्ने कामहरु पनि हुँदैछन् । सो निकायहरुमा कर्मचारीको आन्तरिक किचलोका कारण सुधारका कामलाई द्रुतता दिन पाएको थिएन । सो समस्या पनि समाधान हुँदै गर्दा बजार सुधारका कामहरु हुन सुरु भएका छन् । यसरी समग्र सुधार उन्मुख हुँदैगर्दा लगानीकर्ता डराउनु पर्ने अवस्था छैन । बजारबाट राम्रा कम्पनी छनोट गरेर लगानी बढाउने अवसर हो ।

जुन द्रुत रुपमा बजारसँग सरोकार राख्ने व्यवस्थाहरुको सुधार भएको छ । तर सोही दरमा बजारले गति निर्धारण गरेको छैन । किन बजारमा उत्साहा छैन ? के पूँजी पलायन त भएको छैन ?

हो, जुन दरमा नीतिगत सुधार भएको छ । सोही अनुसार बजारमा उत्साह भएको छैन । आन्दोलनले पारेको प्रभावबाट लगानीकर्ताहरु अझै मुक्त हुन सकेका छैनन । दोस्रो बजारका लगानीकर्ताको मनोवल बलियो हुनु पर्छ । सो आन्दोलन पछि लगानीकर्ताको मनोवल कमजोर भएको छ । सस्तो दरमा ऋण प्राप्त भएपनि लगानीकर्ताको मनोवल डराएको छ भने त्यसले खासै महत्व राख्दैन । अहिलेसम्म चुनाव होला नहोला भन्ने अन्योलता थियो । अझै लगानीकर्ताहरु ढुक्क भएका छैनन । यस्तो हुँदाहुदै बजारले विस्तारै गति लिन सुरु गरेको छ । लगानीकर्ताहरु अझैपनि पर्ख र हेरको अवस्थामा छन् ।

अर्कोतर्फ बजारले परिपक्क प्रतिकृया जनाउन थालेको देखिन्छ । विगतमा जस्तो बजार हौसियर उतारचढाब भएको छैन । समय र परिस्थितीलाई मूल्यांकन गरेर बजार घटबढ भएको छ । यस्तो बजारलाई लगानीकर्ताले विश्वास गर्न सक्छन । पूँजी बजारमा लगानी गर्ने यो सुवर्ण अवसर हो । यस्तो मौका बजारमा फेरिफेरि आउदैन । कम्पनीको शेयर मूल्य न्यून छ । ब्याजदर अहिले सम्मकै सस्तो छ । नीतिगत रुपमा सुधार भएका छन् । अब पर्खेर बस्नु पर्ने कारण केही छैन । लगानीकर्ता चुनाव होला नहोला भनेर डराएका छन् । चुनाव हुनै पर्छ । चुनाव पछिको क्रान्ती आर्थिक क्रान्ति हो। त्यसैले बजार बढ्नु पर्छ ।

आर्थिक सुस्तताको कारण कम्पनीहरुले प्रगति गर्न सकेका छैनन । तर कम्पनीहरुले वितरण गरेको लाभांशमा पनि लगानीकर्ताहरुको विश्वास छैन । लाभांश वितरणको घोषणा गरेकै दिन दोस्रो बजारमा मूल्य घटेको छ । यस्तो किन हुन्छ ?

अहिले कम्पनीहरुले प्रगति गर्न सकेका छैनन । तुलनात्मक रुपमा हेर्दा ब्याजदर घटेकै कारण हाइड्रोपावर कम्पनीहरुको नाफा बढेको देखिन्छ । तर, बैंक तथा वित्तीय संस्थाको प्रगतिमा चौतर्फी दबाब परेको छ । आन्दोलनमा धेरै जनधनको क्षति भएको छ । उद्योगीहरु कर्जा भुक्तानी गर्न सकेनन । उद्योगीहरु व्यवसाय बढाउने वा भएको व्यवसाय पनि बन्द गर्ने भन्ने अवस्थामा पुगेका छन् । कर्जा असुली नहुने र कर्जाको माग नहुँदा बैंकहरुको प्रगतिमा ह्रास आएको छ । असार मसान्तको भन्दा यो त्रैमासमा निष्क्रिय कर्जाको दर बढेको छ । बैंकको सम्पत्ति व्यवस्थापन गर्ने कम्पनीको स्थापना पनि भइसकेको छैन । तर निरुत्साहित हुनुपर्ने अवस्था भने अझै छैन । उद्योगीहरु यहीबाट उठ्ने प्रतिवद्धता गरेका छन् ।

दोस्रो बजारमा कम्पनीको प्रगति र प्रतिफल मात्रै हुँदैन । पूँजीगत लाभ पनि हुन्छ । दोस्रो बजारका लगानीकर्ताहरुले लाभांश भन्दा पूँजीगत लाभलाई जोड दिदा पनि प्रतिफल वितरणको घोषणा गरेकै दिन मूल्यमा गिरावट हुने गरेको हो । पूँजी बजारमा यसलाई स्वभाविक मान्नु पर्छ । माग र आपूर्तिले मूल्य निर्धारण हुन्छ । तर लगानीकर्ताले जस्तो सुकै कम्पनीमा लगानी गर्नु हुँदैन । सुरक्षित कम्पनीबाट पूँजीगत लाभमा जोड दिनु पर्छ ।

सरकारले पूँजी बजार सुधार कार्यदलले बुझाएको सुझाव कार्यान्वयन गर्दैछ । त्यसले बजारको हित हुने भनिएको छ । कार्यदलको सुझाव मात्रै बजारको विकासका लागि पर्याप्त छ वा छैन ?

कार्यदलले बुझाएको सुझाव बजारको सुधार र विकासका लागि पर्याप्त छैन । सो सुझाव तत्कालको परिस्थितिबाट बाहिर ल्याउनको लागि सहजिकरण मात्रै हो । सरकारले बजारको विकास र आकार बढाउनको लागि धेरै काम गर्न बाँकी छ । तत्काललाई शेयर बजारमा मार्जिन ल्याडिङको व्यवस्था ल्याउन यति ढिला गर्नु पर्ने होइन । मार्जिन ल्याडिङको व्यवस्था भएमा सबै लगानीकर्ताले कारोबार गर्दै आएको ब्रोकर मार्फत मार्जिन लिएर कारोबार गर्न सहज हुने थियो । बैंकबाट हुने मार्जिनको सुविधा भन्दा ब्रोकरमा सहज हुन्छ । बैंकबाट लिइने मार्जिन लिन झन्झटिलो प्रकृया छ । सबैको पहुँचमा बैंक नहुन पनि सक्छ । तर ब्रोकरबाट मार्जिन कर्जाको व्यवस्था हुँदा लगानीकर्ताको शेयर कारोबारको गतिविधि निगरानी भएको हुन्छ । उसको लगानीको रणनीतिलाई ब्रोकरले मध्यनजर गरेर मार्जिन उपलब्ध गराउन सक्छ । जसले गर्दा लगानीकर्ताको शेयर कारोबारको क्षमतामा वृद्धि हुन्छ ।

त्यसैगरी, नेप्सेको पुनर्संरचना गर्ने हो । सरकारले पुनर्संरचनाको प्रकृया अगाडि बढाएको छ । यसले छिट्टै टुङ्गोमा पुग्ला भन्ने आशा छ । अहिलेको अवस्थामा बजारको विकास गरेर बजारलाई चलायमान गराउन जरुरी छ । किनभने अन्य क्षेत्र सुस्ताएको छ । बजार चलायमान भए सर्वसाधारणले आम्दानी गर्ने र सा साना उद्योग स्थापना हुन सुरु हुने छ । राज्यको पनि राजश्व बढ्ने छ । त्यसैले पूँजी बजार बढ्न जरुरी छ ।

नेप्सेको पुनर्संरचना भए पूँजी बजारमा कस्तो परिवर्तन हुन्छ ?

नेप्सेको पुनर्संरचना हुन जरुरी छ । विगतमा दुई-चार अर्बको कारोबार गर्नका लागि बनेको प्रणालीले बढ्दो बजारलाई थेग्न सक्दैन । बजारको आकार बढेको छ । सोही अनुसार नेप्सेको पनि पुनर्संरचना हुनुपर्छ । हामीले सामान्य रुपमा सूचक बढ्दा प्रणालीमा समस्या खेप्दै आउनु परेको छ । यसले लगानीकर्ताको बजार प्रतिको विश्वास कम भएको थियो । पुनर्संरचना भएपछि स्टकको मात्रै कारोबार हुँदै आएको बजारमा अन्य औजारहरुको पनि कारोबार हुने आशा गरिएको छ । पूँजी बजारका लागि आवश्यक प्रविधिकाे विकास हुनु जरुरी छ ।