सुधा देवकोटा
दोस्रो बजारमा सूचीकृत भएका अधिकाशं हाइड्रोपावर कम्पनीले वर्षेनी हकप्रद जारी गर्ने प्रवृति मौलाएको छ । हाइड्रोपावर कम्पनीहरुले ऋण तिर्ने प्रयोजनका लागि भन्दै हकप्रद जारी गर्ने प्रचलन बढेको हो ।

नेप्सेमा सूचीकृत भएका कम्पनी मध्येमा बलेफी हाइड्रोपावर एक हो । दोस्रो बजारमा २०७९ जेठ १० गते सूचीकृत भएको थियो । करिब तीन वर्षको अन्तरालमा कम्पनीले एक बराबर एक हकप्रद शेयर जारी गरिसकेको छ । कम्पनीले पुनः शतप्रतिशत हकप्रद निष्काशन गर्ने तयारीमा छ । कम्पनीले अब यस वर्षको वार्षिक साधारण सभामा शतप्रतिशत हकप्रद शेयर जारी गर्ने प्रस्ताव गर्ने सञ्चालक समितिले निर्णय गरिसकेकाे छ ।

त्यसैगरी, ङादी ग्रुप पावर कम्पनीले गत २०७९ साउन महिनामा चुक्ता पूँजीको १५० प्रतिशत हकप्रद शेयर बिक्री गर्यो । उक्त बिक्री भएको हकप्रदबाट कम्पनीको ऋण तिर्न अपुग भएका भन्दै सोही वर्ष फागुन महिनामा पुनः १०० प्रतिशत हकप्रद जारी गर्ने निर्णय गर्यो । सो दरको हकप्रद कम्पनीले विद्युत नियमन आयोग तथा नेपाल धितोपत्र बोर्डबाट स्वीकृत गराइ गत पुसमा बिक्री सम्पन्न गरिसकेको छ ।

यि दुई मात्रै प्रतिनिधि कम्पनीहरु हुन । पछिल्लो समय अधिकांश हाइड्रोपावर कम्पनीहरूले एकपछि अर्को गर्दै बैंकको ऋण तिर्नका लागि हकप्रदको पासो थाप्न थालेका छन । धेरै जसाे हाइड्रोपावर कम्पनीको वार्षिक साधारण सभामा हकप्रद सम्बन्धी प्रस्ताव राखिएकै हुन्छ ।

यसरी बैंकको ऋण तिर्नकै लागि हकप्रद निष्काशन गर्न नहुने जानकारहरूको बुझाई छ । कम्पनीको कमाइबाट मात्रै ऋण तिर्नु पर्ने नेपाल शेयरधनी संघका अध्यक्ष घनश्याम पाण्डेले बताए । 'यसै विषयमा शेयर बजारको नियामक निकाय नेपाल धितोपत्र बोर्डको ध्यान आकषर्ण गराएका पनि छौं । जुनसुकै प्रकृतीको भएपनि कम्पनी आम्दानी गर्नको लागि खोलिने हो । नाफा गरेर लाभ दिनुको सट्टा पैसा उठाएर ऋण तिर्न खोजिदै छ,' उनले भने ।

पछिल्लो समय हकप्रद जारी गर्दै गरेका कम्पनीको शेयरमा आम लगानीकर्ताको आकर्षण बढ्दो छ । यसले धेरै लगानीकर्ताको लगानीको जोखिम बढाएको छ भने हकप्रदले धितोपत्र बजार प्रति नै  विकृती फैलाएको छ । यसले कम्पनीले नाफा गरेर शेयरधनीलाई प्रतिफल वितरण गर्नुको सट्टा ऋण तिर्नकै लागि हकप्रद शेयर बिक्री गर्ने गैरजिम्मेवारीपन बढेको छ । यदि कुनै कम्पनीले ऋण तिर्नकै लागि हकप्रद जारी भएको छ भने केही कैफियत छ । त्यसैले लगानीकर्ता सचेत हुन जरुरी छ भने नियामक निकायहरुले हकप्रद अन्धाधुन्द स्वीकृत गर्न रोक्नुपर्ने पाण्डेको जोड छ ।

दोस्रो बजारमा सूचीकृत हाइड्रोपावर कम्पनीले हकप्रद निष्काशनको सूचना सार्वजनिक गर्दा शेयर मूल्यमा त्यसको प्रभाव परेको हुन्छ । लगानीकर्ता हकप्रद खरिद गर्न तँछाड मछाड गर्ने गरेको पाइन्छ । यसैगरी कम्पनीहरूले विभिन्न बहाना बनाएर हकप्रद निष्कासनको निर्णय गर्दै मूल्य बढाएर बजारबाट बाहिर निस्कने प्रवृत्ति बढ्दो छ। जसले केही सीमित स्वार्थ भएकाले हकप्रदको पासो लगाएर लुट्ने प्रवृत्तिको विकास भएको छ । सम्बन्धित नियामक निकायहरूले हकप्रद निष्काशन सम्बन्धी कडा नीतिगत व्यवस्था गर्नुपर्ने जानकारहरुको जोड छ ।

हाल कम्पनीले कानुनी प्रक्रिया पुर्याएर हकप्रद जारी गरेको विद्युत नियमन आयोगका अध्यक्ष डा.राम प्रसाद धितालले बताए । हाइड्रोपावर कम्पनीले बैंकमा भएको ऋण तिर्ने उद्देश्यले हकप्रद निष्काशन गर्नु कानुन सङ्गत छ । “ऋणकै कारण आम्दानी भन्दा ब्याजदर धेरै भएर कम्पनी नोक्सानीमा भयो । भएको ऋण तिर्ने र हुने आम्दानीले शेयरधनीलाई प्रतिफल वितरण गर्ने हेतुले हकप्रद जारी गर्ने स्वीकृत गरिएको हो । अब यसलाई परिमार्जन गरिदैछ । हाइड्रोपावर कम्पनीले हकप्रद जारी गर्नेका लागि केही प्रावधान पुर्याउनु पर्ने छ । ऋण तिर्नकै लागि मात्र हकप्रद ल्याउन नपाइने गरी नीतिगत व्यवस्था गर्ने तयारीमा आयोग पुगेको धितालले जानकारी गराए ।

यता दोस्रो बजारको नियामक निकाय नेपाल धितोपत्रले कम्पनीले ल्याउने हकप्रद शेयर प्रति लगानीकर्ता स्वंयम पनि सचेत हुनपर्ने बताएको छ । सूचीकृत कम्पनीको नाफा नोक्सान वा केही कारण हेरेर हकप्रद स्वीकृत नगर्ने बोर्डका प्रवक्ता निरञ्जय घिमिरेले बताए । कम्पनी सञ्चालक समितीको निर्णय भई वार्षिक साधारण सभाले पारित गरि विद्युत नियमन आयोगको अनुमति पछि बोर्डले स्वीकृत गर्ने हो । यसमा कम्पनीको सञ्चालक र लगानीकर्ताको निर्णयकाे आधारमा स्वीकृत गर्ने हो । बोर्डले कम्पनीको गतिविधी धेरथोर जानकारी राखे पनि हकप्रद के का लागि र कति पटक भन्नेकुरा खोजी नहुने घिमिरेले बताए । कम्पनीहरुले धितोपत्र निष्काशन तथा बाँडफाँट निर्देशिकाको मापदण्ड पुरा गरेपछि हकप्रद बोर्डबाट स्वीकृत हुने घिमिरेले जानकारी गराए । संगठित संस्थाले एक आथिर्क वर्षमा एकपटक हकप्रद शेयर निष्काशन गर्न सक्नेलगायतका व्यवस्था निर्देशिकामा उल्लेख छ ।

कम्पनीले कस्तो उद्देश्य लिएर हकप्रद जारी गर्न खोज्दै छ भन्ने बिषय महत्त्वपूर्ण छ। यसमा कम्पनीका लगानीकर्ताले विश्लेषण गरेर लगानी गर्नुपर्ने पर्ने हुन्छ । कम्पनीको पूँजी वृद्धि हुनु राम्रो हो । थप व्यवसाय विस्तार र आयोजना निर्माण लागि पूँजी वृद्धि गर्नु नराम्रो होइन, तर कम्पनीको आम्दानी नभएकै कारण ऋण तिर्नको लागि हकप्रद जारी गर्न नहुने बुझाई छ ।

ऋण तिर्न भन्दै हकप्रदको घोषणा गरिनु लगानीकर्ताहरुको लागि अन्तरघात हो । आयोजना निर्माण गर्दै जाँदा ऋण र पूँजीको अनुपात मिलाउनसम्म स्वपूँजी लिनु ठिकै हो । तर सम्पूर्ण ऋण तिर्नु हकप्रद जारी भयो । एक पटकको जारी गरिएको हकप्रदले सम्पूर्ण कर्जा तिर्न अपर्याप्त भयो भन्दै पुनः हकप्रदकै तयारी गर्नु गलत भएको लगानीकर्ताहरुको भनाई छ । कम्पनीको आम्दानीले ऋण तिर्न सक्ने अवस्थामा छैन। झनै ऋण तिर्न मात्र पूँजी बढ्दा कम्पनीको आय भार बढेको छ । यसले केही सञ्चालकहरुको लागि हितमा छ । कम्पनीको ऋणलाई पूँजीकृत गर्दा कम्पनीको आम्दानी गर्ने क्षमतामा समेत ह्रास पुगेको जानकारहरुको बुझाई छ ।