रविन्द्र भट्टराई

जुन हिसाबले बजार ३२२६ अंक पुगेर घट्यो, यसमा दुई तीन वटा प्रमुख कारणहरु छन् । सबैभन्दा प्रमुख कारण त नेपाल राष्ट्र बैंकको मौद्रिक नीति नै हो । विगतदेखि नै राष्ट्र बैंकले मौद्रिक नीतिमार्फत शेयर बजारमा खेलिरहेको देखिन्छ । राष्ट्र बैंकको नीति समग्र बजारमा स्थिरता कायम गर्ने हुनुपर्दछ ।

तर इतिहासलाई केलाएर हेर्यो भने राष्ट्र बैंकले स्थिरता भन्दा पनि बढी अस्थिरता सिर्जना गरिराखेको देखिन्छ चाहे त्यो शेयर धितो कर्जाको नीतिको कारणले होस् वा पुँजी वृद्धिको कारणले होस् । राष्ट्र बैंकको यसप्रकारकाे नीति चाँहि गलत छ ।

शेयर धितो कर्जामा व्यक्तिगत सीमाको कर्जा १२ करोड तोकिएको छ । राष्ट्र बैंकले पहिले नै एकल कर्जा सीमा भनेर तोकिसकेपछि त्यही सीमाको आधारमा नीतिगत स्थिरता कायम गर्नुपर्दथ्यो । हरेक क्षेत्रको कर्जामा छुट्टाछुट्टै नगरेर एकरुपता कायम गर्नुपर्दथ्यो । व्यक्तिगत शेयर धितो कर्जा सीमा भनेर फेरि छुट्टै सीमा तोकिरहनु जरुरी थिएन कि ।

दोस्रो कुरा व्यक्ति र संस्थालाई एकै ठाउँमा राखेर नीतिहरु बन्नु हुँदैन । पुँजी बजारलाई विकसित बनाउनको लागि संस्थागत लगानीकर्ताको अस्तित्व स्वीकार गर्नुपर्छ । विकसित देशहरुमा पनि पुँजी बजारमा संस्थागत लगानीकर्ताको भूमिका महत्वपुर्ण रहेको देखिन्छ । संस्थागत लगानीकर्तालाई १२ करोडको सीमा भित्र बाँध्नु उपयुक्त हुदैन । संस्थागत लगानीकर्ताको क्षमता भनेको १२ करोड भन्दा पक्कै पनि बढी हुन्छ । संस्थागत लगानीले रोजगारी सिर्जना, बजार विकासमा योगदान दिने, बजारलाई सन्तुलित गर्ने जस्ता सम्भावनाहरुलाई हेर्नु पर्छ । संस्थागत लगानीकर्ताको वृद्धि हुने अवसरलाई रोक्नु हुँदैन । राष्ट्र बैंकको यसप्रकारको नीतिले पनि बजारमा एक प्रकारको मनोवैज्ञानिक असर परेको छ । जसको नकारात्मक असर अहिलेको शेयर बजारमा देखियो ।

तेस्रो कारण दशैं तिहारजस्तो ठूला चाडबाड यही समयमा पर्न आयो । पहिलो त्रैमासिकको मसान्तको असर पनि यहि बेला पर्न गयो । शेयर बेचेर ऋण तिर्नुपर्ने, किस्ता तिर्नुपर्ने, व्याज तिर्नुपर्ने अवस्था आयो । ऐतिहासिक तथ्यांक हेर्दा पनि त्रैमाशको अन्त्य नजिकिदै जाँदा बजारमा सामान्य गिरावट देखिराखेकै हुन्थ्यो ।

यहि समयमा फेरि व्याज दरको तनाव थपियो । तरलताको अभाव देखाएर बैंकहरुले यसरी व्याज बढाए कि जुन सर्वसाधारणले कल्पनै गर्न नसकिने थियो । एकदमै अप्रत्यासित रुपले गरीएको व्याज दर वृद्धिले अर्थतन्त्रलाई नै असर पर्ने अवस्था देखियो ।यसले बजारमा ऋण लिएर लगानी गर्नेलाई त असर ग¥यो । ऋण हुनेले भोलि व्याज वृद्धिको तनाव सहनु भन्दा शेयर बेचेर ऋण तिर्नतिर लागे भने निक्षेप हुनेले पनि शेयर बजारमा लगानी गर्नु भन्दा बैंकमा लगानी गरेर जोखिमरहित आम्दानी गर्न तिर लागे । यो पनि बजार घट्नुको अर्को कारण हो । व्याजदर र सेयर बजारको सम्बन्ध उल्टो हुने गर्छ ।

दशैं पछिको कारोबारमा कारोबार रकममा गिरावट आइरहेको देखिएको छ । अहिलेसम्म दशैंकै मुडमा लगानीकर्ता रहेकाले पनि कारोबार रकममा सुधार आउन नसकेको हो । चाडबाडको मुडबाट लगानीकर्ता बाहिर आएपछि विस्तारै कारोबार रकममा वृद्धि हुने सम्भावना रहन्छ ।

बजार कुन दिशातिर जान्छ भनेर आँकलन गर्न सबैभन्दा पहिले व्याजदरलाई नै हेर्नुपर्ने हुन्छ । केन्द्रीय बैंकले अघिल्लो महिनाको तुलनामा १० प्रतिशतले मात्र निक्षेपको व्याजमा परिवर्तन गर्न सकिने नीतिले व्याज दरमा केहि मात्र भए पनि स्थिरता प्रदान गर्न मद्दत गर्ने नै छ । राष्ट्र बैंक यो नीतिमा कति अडिग भएर रहन सक्छ भन्ने कुरा भविष्यले नै निर्धारण गर्नेछ । यही नीतिमा अडिग रहेर व्याज दरलाई निश्चित दायराभित्र मात्र खेल्न दियो भने यसले शेयर बजारमा सकारात्मक प्रभाव पार्नेछ । यसको असर भनेको लगानीकर्ताले कुनै निश्चित समयावधिमा व्याज दर कतिसम्म जानसक्छ भन्ने आँकलन गर्न सक्दछ । व्याज दर आँकलन गर्न सक्ने भएमा लगानीकर्ता आत्मविश्वासका साथ बजारमा लगानी गर्न अगाडि सर्ने छन् । यसले बजारलाई सकारात्मक दिशामा अगाडि बढ्न मद्दत गर्नेछ ।

राष्ट्र बैंक समग्र वित्तीय प्रणालीको नियामक निकाय हो । केन्द्रीय बैंकले समग्र प्रणालीको स्थायित्वलाई केन्द्रमा राखेर नीति निमार्ण गर्नुपर्छ । अहिले जस्तो ठूलो अंकले व्याजदरमा उतारचढाव हुने खालको नीति तथा अनुगमन प्रणाली राष्ट्र बैंकले अवलम्बन गर्नुहुँदैन । केन्द्रीय बैंकको नीतिको कारणले कत्तिपनि अनुमान गर्नै नसकिने परिस्थितिको सिर्जना नहोस् भन्नेतर्फ राष्ट्र बैंक केन्द्रित हुनुपर्छ । यसका आवश्यक उपकरण राष्ट्र बैंकसँगै छ । उसले यसको उचित प्रयोग गर्ने मात्र हो ।
(शेयर विश्लेषक भट्टराईसँग मेरोलगानीका बाबुकृष्ण महर्जनले गरेको कुराकानीमा आधारित)