दिपेश ढकाल 

सेयर बिक्रीमा कर प्रणालीको विश्वव्यापी दृष्टिकोण

जब विश्वव्यापी पुँजी बजारहरू परिपक्व हुँदै गएका छन्, व्यक्तिगत लगानीकर्ताहरूलाई आकर्षित गर्दैछन्।

शेयर बजारबाट प्राप्त नाफामा कसरी कर लगाइन्छ भन्ने कुराले लगानीकर्ताको व्यवहारलाई आकार दिने महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ । 

पुँजीलाभकर-शेयर वा अन्य सम्पत्ति बिक्रीबाट भएको नाफामा लगाइने कर-देश अनुसार उल्लेखनीय रूपमा फरक पर्दछ, विशेषगरी छोटो अवधि (एक वर्ष भन्दा कम) र दीर्घकालीन (एक वर्ष भन्दा बढी) लगानी बीच तुलना गर्दा।

अब, हामी विश्वका प्रमुख अर्थतन्त्रहरूले पुँजीलाभ करलाई कसरी व्यवहार गर्छन भन्ने कुरा बुझ्ने प्रयास गरौं  र नेपाल यस सन्दर्भमा कहाँ उभिएको छ भन्ने मूल्यांकन गरौं।

 संयुक्त राज्य अमेरिका: दीर्घकालीन लगानीलाई प्रोत्साहन

• छोटो अवधि नाफा: साधारण आम्दानीको रूपमा कर लाग्छ, १०% देखि ३७% सम्मको दरमा।
• दीर्घकालीन नाफा: ०%, १५% वा २०%, कुल आम्दानीको आधारमा।
• उच्च आम्दानी हुनेहरू: थप ३.८% को नेटइन्भेस्टमेन्ट करलाग्न सक्छ।

संयुक्त राज्य अमेरिकाले दीर्घकालीन लगानीकर्तालाई स्पष्ट रूपमा प्राथमिकता दिन्छ, एक वर्ष भन्दा बढी सेयर राख्नेहरूका लागि ल्लेखनीय रूपमा कम कर दर राखेर।

 संयुक्त अधिराज्य: कर-मुक्त सीमा सहितको संरचना

• साधारण कर दाताहरू: शेयर नाफामा १०% कर तिर्छन्।
• उच्च दर करदाताहरू: २०% करलाग्छ।
• वार्षिकछूट: पहिलो £ ३,०००सम्मको नाफा (२०२४–२५) कर-मुक्त हुन्छ।

बृहत छूट रप्रगतिशील दरहरूको संयोजनले संयुक्त अधिराज्यको प्रणाली खुद्रा लगानीकर्तालाई समर्थन गर्छ।

 अष्ट्रेलिया: धैर्यवान लगानीकर्तालाई ५०% छुट

• पुँजी नाफा आम्दानीमा जोडिन्छ र सिमान्त कर दरमा कर लाग्छ।
• १२ महिना भन्दा बढी सम्पत्ति राख्नेहरूलाई ५०% छुट दिइन्छ।

यो प्रणालीले दीर्घकालीन लगानीलाई प्रोत्साहन गर्छ र करलाई आम्दानीमा समाहित गर्छ।

 सिंगापुर: लगानीकर्ताका लागि कर स्वर्ग

• छोटो वा लामो अवधिको सेयर नाफामा कुनै पुँजी लाभकर छैन।
• तर, अत्यधिक कारोबार गर्नेहरूलाई व्यवसायिकआम्दानीको रूपमा कर लाग्न सक्छ।

सिंगापुर निष्क्रिय लगानीकर्ताहरू र दीर्घकालीन सम्पत्ति निर्माणकर्ताहरूका लागि विश्वकै सबैभन्दा आकर्षक बजार मध्ये एक हो।

 हङकङ: शून्यकर, तर सावधानी पूर्वक व्यापार गर्नुहोस्

• व्यक्तिगत वा कर्पोरेट सेयर नाफामा कुनै पुँजी लाभकर लाग्दैन।
• बारम्बार कारोबार गर्नेहरूलाई व्यापार चलाइरहेको मानिने सम्भावना हुन्छ र त्यस अनुसार कर लाग्छ।

सिंगापुरकै जस्तै, हङकङपनि सक्रिय व्यापारकर्तालाई बाहेक, न्यून-कर वातावरणलाई प्रोत्साहन गर्छ।

 क्यानडा: ५०% मात्र कर योग्य, अवधिमा भिन्नता छैन

• पुँजी नाफाको ५०% मात्र कर योग्य हुन्छ र नियमित आम्दानीमा जोडिन्छ।
• छोटो वा लामो अवधिमा फरक पर्दैन।

क्यानडामा कर दर आम्दानी वर्गमा आधारित हुन्छ, यद्यपि केवल आधा नाफामा कर लगाइन्छ।

 जर्मनी: सबैका लागि एउटै कर दर

• २६.३७५% को स्थिर करदर लागू हुन्छ, अवधिको कुनै मतलब छैन।
• पुराना लगानीहरूमा केही छुट र नोक्सानीले नाफालाई घटाउन सकिन्छ।

जर्मनीले प्रणालीलाई सरल बनाएको छ, तर दीर्घकालीन लगानीलाई विशेष प्रोत्साहन दिँदैन।

 भारत: स्पष्टनियम, केही छुटसहित

• छोटोअवधिनाफा  (<१वर्ष): १ ५% कर।
• दीर्घकालीन नाफा  (>१वर्ष):  ₹१ लाख छुट पछाडि १०% कर।
• सूचीबद्ध सेयरहरू र STT (सिक्युरिटीज ट्रान्ज्याक्सन कर)लागू हुनु आवश्यक।

भारतले कर संकलन र लगानी प्रोत्साहनलाई सन्तुलित राख्न स्तरिकृत प्रणालीअपनाएको छ।

 जापान: स्थिर र समान कर दर प्रणाली

• छोटो र लामो दुवै अवधिका लागि ~२०.३१५% स्थिर कर दर।
• अवधिमा आधारित कुनै छुट छैन।

जापानको प्रणाली सरल छ, तर दीर्घकालीन लगानीलाई प्रोत्साहन गर्दैन।

 विश्व व्यापी पुँजीलाभ कर तुलना तालिका

नेपाल: सानो बजार,दीर्घकालीन लगानीको लागि बलियो प्रोत्साहन

नेपालको पुँजी लाभकर प्रणाली उल्लेखनीय रूपमा लगानीकर्ता-मैत्री छ:

• एकवर्ष भन्दा कम अवधिका लागि ७.५% कर।
• एकवर्ष भन्दा बढीका लागि ५% कर।

अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डसँग तुलना गर्दा, नेपालले अपेक्षाकृत कम कर भार राखेकोछ, विशेष गरी धैर्यवान लगानीकर्ताहरूका लागि।

यद्यपि सिंगापुर वा हङकङको कर-मुक्त वातावरण जस्तो नभए पनि, नेपालको नीति स्थिरता र दीर्घकालीन सहभागितालाई प्रोत्साहित गर्छ ,जुन वित्तीय प्रणाली विकासका लागि अत्यावश्यक छ।

 मुख्य सन्देश

विश्वव्यापी प्रवृत्ति स्पष्ट छ: जुन देशहरू दीर्घकालीन पुँजी आकर्षित गर्न चाहन्छन्,  तिनीहरूले कर नीति मार्फत प्रोत्साहन दिन्छन्।

कसैले दर घटाएर, कसैले कर-मुक्त सीमा राखेर, त कसैले पूर्ण छुट दिएर — पुँजी लाभ करलाई बजार व्यवहारलाई आकार दिने उपकरणको रूपमा प्रयोग गरिन्छ।

नेपालको बजार परिपक्व हुँदै गइरहेको अवस्थामा, कम, स्थिर र लगानीकर्ता-मैत्री कर प्रणालीलाई कायम राख्नु गहिरो सहभागिता र पुँजी संकलन विस्तारका लागि अत्यावश्यक हुन सक्छ।