इरानसँगको आणविक सम्झौता चरमोत्कर्षमा पुगेको खबरका कारण कच्चा तेलको मूल्यमा सामान्य गिरावट आएको हो । सन् २०१५ को सम्झौताको पुनरुत्थानसँगै इरानमाथिको प्रतिबन्ध हट्ने र त्यसले फेरि कच्चा तेल आपूर्ति गर्न सक्ने अपेक्षा गरिएको थियो।

तर अब इरानी तेल बजारमा पुग्न समय लाग्ने खबर आएको छ । यस्तो अवस्थामा सोमबार कच्चा तेल प्रति ब्यारेल १३० डलर नजिक पुगेको छ । यसअघि शुक्रबार दिनमा कच्चा तेलको भाउ १२० डलर पुगेको थियो तर साँझ परमाणु सम्झौताको खबर आएपछि १ सय १० को नजिक पुगेको थियो ।

कच्चा तेलको प्रति ब्यारेल १३० डलर

कच्चा तेलको मूल्य प्रति ब्यारेल १३० डलर पुगेको छ । विश्लेषकहरूका अनुसार यदि यो साता सम्झौता अन्तिम भयो भने पनि इरानी तेल बजारमा पुग्न मेदेखि जुनसम्म लाग्न सक्छ। यसपछि कच्चा तेल सस्तो हुन सक्छ। सन् २०१५ मा प्रमुख विश्व शक्तिहरू र तेहरानबीच पहिलो सम्झौता हुँदा प्रतिबन्धहरू पूर्ण रूपमा हटाउन ६ महिना लागेको थियो।

संयुक्त राष्ट्र संघको प्रमाणीकरणपछि मात्र प्रतिबन्ध हटाइएको थियो। यसैबीच विश्लेषकको यो पनि भनाइ छ कि विश्वभरका अधिकांश रिफाइनर्सले धेरै वर्षदेखि इरानी तेल लिएका छैनन् र इरानबाट आयात सुचारु हुन २–३ महिना लाग्ने छ ।

भारतले पनि सस्तो कच्चा तेल पाउन समय लाग्ने

यसको मतलब भारतले पनि इरानबाट तेल खरिद गर्न थाल्यो भने सस्तो तेल पाउन महिनौं लाग्नेछ। २०१८ सम्म भारत इरानबाट तेल आयातमा दोस्रो नम्बरमा थियो। अमेरिकी प्रतिबन्धका कारण भारतले सस्तोमा इरानको तेल खरिद गर्न बन्द गरेको छ । जसका कारण पेट्रोल, डिजेल लगायतका वस्तु महँगो भएका छन् ।

रुस–युक्रेन युद्धका कारण कच्चा तेलको मूल्य वृद्धि

२४ फेब्रुअरी २०२२ मा रुसले युक्रेनमा आक्रमण गरेलगत्तै विश्वभरका शेयर बजारहरुमा भारी गिरावट आयोे, सुनको मूल्य बढ्यो र कच्चा तेल रेकर्ड स्तरमा पुग्यो। रूस तेल र प्राकृतिक ग्याँसको एक प्रमुख उत्पादक हो। बीपी तथ्याङ्कीय समीक्षाका अनुसार २०२० मा कच्चा तेल र प्राकृतिक ग्यास उत्पादनमा रूस दोस्रो स्थानमा थियो। यस अवधिमा रूसले प्रति दिन १०.१ मिलियन ब्यारेल उत्पादन गर्यो। रुसको आक्रमणका कारण धेरै पश्चिमी देशले रुसमाथि कडा प्रतिबन्ध लगाएका छन् । जसका कारण कच्चा तेलको आपूर्तिमा अनिश्चितता छ र मूल्य निरन्तर बढिरहेको छ ।

के हो इरानको आणविक सम्झौता ?

सन् २०१५ मा इरानले अमेरिका, बेलायत, फ्रान्स, चीन, रुस र जर्मनीसँग आफ्नो आणविक कार्यक्रमलाई लिएर सम्झौता गरेको थियो । यो सम्झौता अन्तर्गत इरानको आणविक कार्यक्रम सीमित गर्ने बदलामा उसमाथि लगाइएको आर्थिक प्रतिबन्ध हटाइएको थियो। तर, पूर्व अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले उक्त सम्झौताको आलोचना गरेका थिए । उनले प्रतिबन्ध फुकुवा भएपछि इरानलाई धेरै पैसा प्राप्त भएको बताए । यही पैसाबाट आतंकवादलाई आर्थिक सहयोग पुगेको उसको विश्लेषण थियो ।

मे २०१८ मा ट्रम्पले अमेरिकालाई यो सम्झौता फिर्ता लिएका थिए । धेरै आर्थिक प्रतिबन्धहरू लगाइयो। युद्धजस्तो अवस्थाको सिर्जना भयो । यसले इरानको अर्थतन्त्रका साथै भारत र अन्य देशहरूलाई असर गरेको छ। सन् २०१८ सम्म भारत इरानबाट तेल आयातमा दोस्रो नम्बरमा थियो। अमेरिकी प्रतिबन्धका कारण भारतले सस्तोमा इरानको तेल खरिद गर्न बन्द गरेको छ । जसका कारण पेट्रोल, डिजेल लगायतका वस्तु महँगो भएका छन् ।

आणविक सम्झौतामा रूसको शर्त

इरानसँगको आणविक सम्झौतामा रुसको पनि महत्वपूर्ण भूमिका रहेको छ । त्यसैले रुसले अमेरिकासँग आफूमाथि लगाइएको प्रतिबन्धले इरानसँगको व्यापारमा बाधा नपर्ने ग्यारेन्टी खोजिरहेको छ । रुसी विदेशमन्त्री सर्गेई लाभरोभले शनिबार भने, ‘हामीले इरानसँगको स्वतन्त्र र पूर्ण व्यापार, आर्थिक र लगानी सहयोग र सैन्य–प्राविधिक सहयोगको हाम्रो अधिकारलाई कुनै पनि हिसाबले हालैका घटनाक्रमका कारण लगाइएका प्रतिबन्धहरूको सामना गर्नु नपर्ने लिखित ग्यारेन्टी मागेका छौं।’ रुसको यो मागलाई एक पश्चिमी वरिष्ठ अधिकारीले सम्भावित जाल भनेका छन्।

इरानको फ्लोटिंग भण्डारणमा १ सय मिलियन ब्यारेल

डाटा फर्म केप्लरले अनुमान गरेको छ कि इरानसँग फेब्रुअरीको मध्यसम्म १०० मिलियन ब्यारेल फ्लोटिंग भण्डारणमा थियो, जसको मतलब यसले लगभग तीन महिनाको लागि प्रति दिन १ मिलियन ब्यारेल (बीपीडी) आपूर्ति गर्न सक्छ। यो विश्वव्यापी आपूर्तिको १% हो। सम्झौतापछि इरानले आफ्नो उत्पादन बढाउने अपेक्षा गरेको छ तर विश्लेषकहरूले इरानलाई १० लाखदेखि १३ लाख बीपीडीमा पुग्न ३ देखि ६ महिना लाग्ने बताएका छन् । उत्पादन वृद्धि पूर्वाधारमा ठूलो लगानीमा निर्भर गर्दछ।
फ्लोटिंग प्रोडक्शन स्टोरेज एण्ड अफलोडिङ (एफपीएसओ) एक अपतटीय तेल क्षेत्रको नजिकै अवस्थित एक फ्लोटिंग पोत हो, जहाँ तेललाई ढुवानी र थप प्रशोधनका लागि ट्याङ्करमा स्थानान्तरण नगरेसम्म प्रशोधन गरी भण्डारण गरिन्छ।

इरानसँग छ विश्वको चौथो ठूलो तेल भण्डार

इरानसँग विश्वको चौथो ठूलो तेल भण्डार छ। देशको अर्थतन्त्र तेलमा धेरै निर्भर छ। इरानका तेलमन्त्री जाभाद ओव्जीले बिहीबार परमाणु सम्झौतापछिको एक वा दुई महिनाभित्र उच्चतम तेल क्षमता पुग्ने बताएका छन्। इरानले चीनमा निर्यात बढाउने र प्रतिबन्ध हटाउने आशामा विगत ६ महिनादेखि क्रमशः उत्पादन बढाउँदै आएको छ।

विदेशी अनलाइनबाट अनुवादित