नारायण अधिकारी

नेपालको अर्थतन्त्र पछिल्लो केही वर्षयता विभिन्न उतारचढावको सामना गर्दै आएको छ। कोभिड–१९ महामारी, अन्तरराष्ट्रिय मुद्रास्फीति, बैंकिङ संकट र राजस्व संकलनमा देखिएको गिरावटले अर्थतन्त्रलाई कमजोर बनाएको थियो।

तर, पछिल्लो समय सरकार, निजी क्षेत्र, र नियामक निकायहरूले चालेका सुधारका कदमहरूका कारण अर्थतन्त्र क्रमशः सुधारको दिशामा अघि बढ्दै गएको छ। विशेष गरी, वित्तीय प्रणालीमा स्थायित्व ल्याउने प्रयास, शेयर बजारको वृद्धिदर, वैदेशिक मुद्रा सञ्चितिमा सुधार, र लगानीमैत्री नीति अपनाउने योजनाले सकारात्मक संकेत देखाएका छन्।

१. बैंकिङ प्रणाली र वित्तीय स्थायित्वमा सुधार

नेपालको बैंकिङ प्रणाली पछिल्लो समय एक प्रकारको अस्थिरताबाट गुज्रिरहेको थियो। ब्याजदर असमानता, तरलताको अभाव र पुनर्कर्जा प्रवाहको न्यूनताले वित्तीय बजारमा अन्योल सिर्जना गरेको थियो। तर, पछिल्लो समय नेपाल राष्ट्र बैंकले लिएको नीतिहरूका कारण वित्तीय बजार पुनः स्थायित्वतर्फ फर्किन थालेको छ।

ब्याजदरमा स्थिरताः विगत केही महिनामा वाणिज्य बैंकहरूको निक्षेप तथा कर्जाको ब्याजदरमा तुलनात्मक स्थिरता देखिएको छ। यसले लगानीकर्ताहरूलाई उत्साहित बनाएको छ।

तरलता व्यवस्थापनः नेपाल राष्ट्र बैंकले रेपो, रिभर्स रेपो र अन्य मौद्रिक साधनहरू प्रयोग गरी बैंकिङ प्रणालीमा तरलता सहज बनाउने नीति अपनाएको छ।

विदेशी विनिमय सञ्चिति वृद्धिः २०२५ को पहिलो त्रैमासिक तथ्यांकअनुसार विदेशी मुद्रा सञ्चिति सन्तोषजनक रूपमा बढेको छ, जसले अर्थतन्त्रको स्थायित्वलाई बल पुर्‍याएको छ।

२. शेयर बजारमा सुधारको संकेत

नेपालको शेयर बजार पछिल्लो केही महिनामा सुधारको चरणमा प्रवेश गरेको देखिन्छ। २०२३ मा लगातार गिरावट आएको शेयर बजारले २०२४ को दोस्रो त्रैमासिकबाट सकारात्मक गति लिएको छ।

नयाँ लगानीकर्ताको आकर्षणः पछिल्लो समय प्राथमिक शेयर (आईपीओ) मा देखिएको उत्साहजनक सहभागिताले बजारप्रति लगानीकर्ताहरूको भरोसा बढेको देखिन्छ।

उद्योग र बैंकिङ क्षेत्रको सुधारः बैंकिङ समूह तथा ऊर्जा क्षेत्रमा सूचीकृत कम्पनीहरूको प्रदर्शन सन्तोषजनक देखिएको छ, जसले नेप्से परिसूचकलाई मजबुत बनाएको छ।

नियमनको पारदर्शिताः धितोपत्र बोर्डले लिएको नयाँ प्रविधिमैत्री नीतिहरू, जस्तै डिजिटल ट्रेडिङ प्रणालीको विस्तार, लगानीकर्ताका गुनासा सम्बोधन गर्ने प्रयास र शेयर बजारको दिगोपन सुधार गर्ने नीति, बजार सुधारका सकारात्मक संकेत हुन्।

३. पूर्वाधार र लगानीमैत्री नीति

नेपाल सरकारले हालैका वर्षहरूमा पूर्वाधार विकासमा जोड दिएको छ, जसको प्रत्यक्ष असर अर्थतन्त्रमा देखिन थालेको छ।

विस्तारित यातायात पूर्वाधार) मध्यपहाडी लोकमार्ग, द्रुतमार्ग (फास्ट ट्र्याक) र विभिन्न जलविद्युत् परियोजनाहरू तीव्र गतिमा अगाडि बढिरहेका छन्।

विदेशी लगानी आकर्षणः नेपाल सरकारले ‘एकद्वार प्रणाली’ लागू गरेपछि वैदेशिक लगानीकर्ताहरूलाई सहजता मिल्न थालेको छ। चीन, भारत र अन्य देशका व्यवसायीहरू नेपालमा लगानी गर्न इच्छुक देखिएका छन्।

ऊर्जा उत्पादन र निर्यातको सम्भावनाः नेपालले भारतलाई बिजुली निर्यात गर्न थालेपछि ऊर्जा क्षेत्र नेपालको आर्थिक मेरुदण्ड बन्ने संकेत देखिएको छ।

४. उत्पादन तथा निर्यात वृद्धिको पहल

नेपालको व्यापार घाटा क्रमशः घट्दै गएको देखिन्छ। घरेलु उत्पादन बढाउने नीति, कृषि आधुनिकीकरण र निर्यातमुखी नीतिहरूको कारण व्यापार असन्तुलन सुधार हुँदै गएको छ।

‘मेड इन नेपाल’ अभियानः नेपालमा उत्पादित सामानलाई प्राथमिकता दिने नीतिले लघु तथा घरेलु उद्योगलाई प्रवर्द्धन गरिरहेको छ।

कृषि आधुनिकीकरणः सरकार र निजी क्षेत्रले कृषि उत्पादनमा प्रविधि हस्तक्षेप बढाउने नीति लिएका छन्, जसले आत्मनिर्भरता वृद्धि गर्ने लक्ष्य राखेको छ।

निर्यात वृद्धिका सम्भावनाः नेपालका हस्तकला, जडिबुटी, चिया, कफी र ऊनी कपडाहरू विदेशी बजारमा लोकप्रिय हुँदै गएका छन्, जसले निर्यात वृद्धिमा टेवा दिनेछ। 

५. पर्यटन क्षेत्र पुनरुत्थान

नेपालको पर्यटन क्षेत्र कोभिड–१९ पछि पुनः सुधारको चरणमा प्रवेश गरेको छ।

पर्यटक आगमन वृद्धिः सन् २०२४ मा नेपालमा पर्यटक आगमनमा उल्लेखनीय वृद्धि देखिएको छ। नेपाल भ्रमण वर्ष २०२५ को तयारीका कारण पर्यटन क्षेत्र पुनः फस्टाउने संकेत देखिएको छ।

नयाँ गन्तव्यहरूको प्रवर्द्धनः लुम्बिनी, मुक्तिनाथ, रारा र नयाँ पदमार्गहरूको प्रवर्द्धन गरिँदैछ।
हवाई सेवाको विस्तारः निजी क्षेत्रले हवाई सेवामा लगानी बढाएपछि हवाई यात्रा सहज भएको छ।

निष्कर्षः उज्ज्वल सम्भावनाको संकेत

नेपालको समग्र आर्थिक सुधारका संकेतहरू उत्साहजनक छन्। बैंकिङ स्थायित्व, शेयर बजारको सुधार, पूर्वाधार विस्तार, निर्यात वृद्धिको नीति र पर्यटन प्रवर्द्धनले नेपालको अर्थतन्त्रलाई दीर्घकालीन रूपमा सबल बनाउने आशा गरिएको छ। यद्यपि, कार्यान्वयनको चरणमा चुनौतीहरू रहन्छन्। सरकारी नीति स्थायित्व, प्रभावकारी नियमन र निजी क्षेत्रसँगको सहकार्यले मात्र आर्थिक सुधारलाई दिगो बनाउनेछ।

नेपालको अर्थतन्त्रलाई सुदृढ बनाउने यो यात्रा सही दिशामा अघि बढेको देखिन्छ। यदि सुधारका यी कदमहरू व्यवस्थित रूपमा कार्यान्वयन गरिए भने नेपालले निकट भविष्यमा आर्थिक समृद्धिको नयाँ युगमा प्रवेश गर्नेछ।