युवराज पोखरेल

२०७८ मा नेप्सेले ३१९८ को ऐतिहासिक उचाइ छोए पनि त्यसपछि आएको मन्दीले बजारलाई दबाबमा राख्यो । तर, २०८२ मा नेप्से सूचकांकले ३२०० नाघ्ने सम्भावना बलियो बन्दै गएको छ । यो सम्भावनालाई विभिन्न आर्थिक, नीतिगत र बजार–प्राविधिक आधारहरूले बल पुर्याएका छन् ।

२०८१ को सुरुवातमा नेप्से सूचकांक करिब २२०० को वरिपरि थियो। वर्षको पहिलो त्रैमासमा बजारले स्थिरता देखायो तर दोस्रो र तेस्रो त्रैमासमा क्रमिक वृद्धि भयो। वर्षको अन्त्यतिर नेप्से २८०० को नजिक पुग्यो जुन २०८० को तुलनामा उल्लेखनीय सुधार थियो।

यो वृद्धिमा विभिन्न कारकहरूले योगदान गरे जस्तै आर्थिक सुधार, मौद्रिक नीतिमा लचकता र लगानीकर्ताको बढ्दो आत्मविश्वास। यद्यपि, बजारले केही समय अस्थिरता पनि झेल्यो, विशेषगरी विश्व बजारको प्रभाव र आन्तरिक नीतिगत अनिश्चितताका कारण।

२०८१ को अनुभवले २०८२ मा सेयर बजारका लागि सकारात्मक आधार तयार पारेको छ। आर्थिक सुधार, जलविद्युत् क्षेत्रको विस्तार र नीतिगत स्थिरताले बजारलाई थप उचाइमा लैजान सक्छ। नेप्सेले ३२०० नाघ्ने सम्भावना बलियो छ तर त्यसका लागि सरकार र नियामक निकायले लगानीमैत्री नीति र पारदर्शीता कायम राख्नुपर्छ। लगानीकर्ताहरूले पनि बजारको जोखिम र अवसरलाई बुझेर सूझबुझका साथ लगानी गर्नुपर्छ।

२०८२ मा नेपालको आर्थिक वृद्धिदर ५-६% को हाराहारीमा रहने अनुमान छ। रेमिट्यान्सको निरन्तर वृद्धि, पर्यटन क्षेत्रको पुनरुत्थान र जलविद्युत् परियोजनाहरूको प्रगतिले अर्थतन्त्रलाई बलियो बनाउनेछ। यी कारकहरूले उपभोक्ता खर्च र लगानी बढाउँछन्, जसले सेयर बजारमा सकारात्मक प्रभाव पार्छ।

विशेषगरी, बैंक, वित्तीय संस्था र जलविद्युत् कम्पनीहरूको सेयर मूल्यमा सुधार हुने अपेक्षा छ। यस्तो वातावरणले नेप्सेलाई ३२०० माथि पुर्याउन सहयोग गर्नेछ। नेपाल राष्ट्र बैंकले २०८१ मा ब्याजदर स्थिर राख्ने र सेयर धितो कर्जाको सीमा विस्तार गर्ने नीति अपनाएको थियो। २०८२ मा यो नीतिमा थप लचकता आउने सम्भावना छ। ब्याजदर स्थिर वा घट्दा कर्जाको माग बढ्छ, जसले व्यवसाय विस्तार र लगानीलाई प्रोत्साहन गर्छ। यस्तो नीतिले बजारमा पूँजीको प्रवाह बढाउँछ, जुन नेप्से सूचकांकका लागि उत्प्रेरक बन्नेछ।

अन्य क्षेत्रमा लगानीको वातावरण नहुँदा लगानीकर्ताहरूले सेयर बजारलाई वैकल्पिक लगानीको गन्तव्यका रूपमा हेर्न सक्छन्। रियल स्टेटमा मन्दी, उत्पादन क्षेत्रमा नीतिगत अनिश्चितता वा वैदेशिक लगानीमा जोखिमले बैंकमा रहेको पैसालाई सेयर बजारतर्फ धकेल्न सक्छ। सेयर बजारको अनलाइन कारोबार प्रणाली र जलविद्युत्, बैंकिङ र बिमा क्षेत्रको सम्भावनाले लगानीकर्तालाई आकर्षित गर्छ।

साथै, बैंकमा कम ब्याजदर (३-५%) को तुलनामा सेयर बजारबाट उच्च प्रतिफलको अपेक्षाले पनि पूँजीको प्रवाह बढाउँछ। यो पूँजी सेयर बजारमा आएमा नेप्से सूचकांकमा उछाल आउन सक्छ तर जोखिम व्यवस्थापन र नियमनबिना अस्थिरता पनि निम्तिन सक्छ। सन्तुलित नीतिले मात्र बजारको दीर्घकालीन वृद्धि सुनिश्चित हुन्छ।

(वैशाख २०८२ सम्म) नेपाल धितोपत्र बोर्ड (सेबोन) को आईपीओ पाइपलाइनमा करिब १०० कम्पनीहरू रहेका छन्। यी कम्पनीहरूले प्रारम्भिक सार्वजनिक निष्कासन (आईपीओ) का लागि आवेदन दिएका छन्, जसमा जलविद्युत्, उत्पादन, बिमा, लघुवित्त, होटल र अन्य क्षेत्रका कम्पनीहरू समावेश छन्। यी कम्पनीहरूले कुल करिब ५० अर्ब रुपैयाँ बराबरको सेयर निष्कासन गर्ने तयारीमा छन्। विशेषगरी जलविद्युत् क्षेत्रका कम्पनीहरूको बाहुल्य छ, जसले बजारमा पूँजी प्रवाह र लगानीको अवसर बढाउनेछ।

नयाँ कम्पनीहरूको आईपीओले विशेषगरी साना र मझौला लगानीकर्ताहरूलाई आकर्षित गर्छ। अनलाइन कारोबारको विस्तार र वित्तीय साक्षरताले नयाँ पुस्तालाई बजारमा ल्याएको छ। यस्तो सहभागिताले बजारको तरलता र गहिराइ (मार्केट डेप्थ) बढाउँछ, जुन सूचकांक वृद्धिका लागि आवश्यक छ।

याँ कम्पनीहरूको नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (नेप्से) मा सूचीकरणले सेयर बजारलाई ३२०० माथि पुर्याउन महत्त्वपूर्ण योगदान गर्न सक्छ। नयाँ कम्पनीहरूले आईपीओमार्फत अर्बौं रुपैयाँ बराबरको पूँजी जुटाउँछन्। यो पूँजी बजारमा प्रवेश गर्दा लगानीकर्ताहरूको सहभागिता र सेयरको माग बढ्छ। नयाँ कम्पनीहरूको सूचीकरणले बजारमा उत्साह थप्छ।

बलियो सम्भावना बोकेका कम्पनीहरू (जस्तै जलविद्युत् परियोजनाहरू वा टेक स्टार्टअपहरू) को आईपीओले साना र ठूला लगानीकर्ताहरूलाई बजारमा प्रवेश गर्न प्रेरित गर्छ। उदाहरणका लागि, एनआरआईसी र निफ्रा जस्ता कम्पनीको सूचीकरणले विगतमा बजारमा उछाल ल्याएको थियो। यस्तो मनोवैज्ञानिक प्रभावले बजारको गति बढाउँछ।

नेपालको सेयर बजार (नेप्से) को सुधार र विकासका लागि सरकार र नियामक निकायहरूले पछिल्ला वर्षहरूमा केही महत्त्वपूर्ण कदम चालेका छन्। वैशाख २०८२ सम्म आइपुग्दा, बजारलाई थप पारदर्शी, पहुँचयोग्य र लगानीमैत्री बनाउन सरकार र नेपाल धितोपत्र बोर्ड (सेबोन) को ध्यान केन्द्रित भएको देखिन्छ। यद्यपि, अपेक्षाकृत प्रगति र चुनौतीहरू दुवै कायम छन्। सरकारले सेयर बजारलाई आर्थिक विकासको आधारस्तम्भका रूपमा हेरेको छ। २०८१–८२ को बजेट र मौद्रिक नीतिमा सेयर बजारलाई प्रोत्साहन गर्न केही नीतिगत व्यवस्था गरिए। सेयर धितो कर्जाको सीमा १२ करोडबाट बढाएर २० करोड पुर्याएर लगानीकर्ताको पूँजी परिचालनमा सहजता ल्याएको छ। सरकारले जलविद्युत् परियोजनाहरूको तीव्र कार्यान्वयन र भारत–बंगलादेशसँगको विद्युत् व्यापार सम्झौतामार्फत सेयर बजारमा अप्रत्यक्ष योगदान पुर्याएको छ, किनकि यी परियोजनाहरूले बजारको ठूलो हिस्सा ओगट्छन्।

सेबोनले बजारको पारदर्शिता र लगानीकर्ता संरक्षणमा जोड दिएको छ। अनलाइन कारोबार प्रणालीलाई सुदृढ बनाउन र ग्रामीण क्षेत्रसम्म पहुँच विस्तार गर्न प्राविधिक सुधारमा ध्यान दिइएको छ। भित्री कारोबार (इन्साइडर ट्रेडिङ) र बजार हेरफेर नियन्त्रणका लागि कडा नियम लागू गरिंदै छन्। सेबोनको पाइपलाइनमा रहेका १०० भन्दा बढी कम्पनीहरूको आईपीओ स्वीकृति प्रक्रियालाई छिटो बनाउन प्रयास भइरहेको छ । जसले बजारमा नयाँ र उत्साह थप्ने छ । साथै, लगानीकर्ता शिक्षाका लागि वित्तीय साक्षरता अभियान र सेमिनारहरु सञ्चालनमा जोड दिइएको छ । यद्यपि सरकार र नियामकको प्रयासमा केही कमजोरीहरु छन् ।

बोर्डको स्वीकृती प्रकिृयामा ढिलाई र नीतिगत अस्पष्टताले बजारको गति सुस्त भएको छ । राजनीतिक अनिश्चितताले नीति कार्यान्वयनमा अवरोध सिर्जना गरेको छ । राजनीतिक अनिश्चितताले नीति कार्यान्वयनमा अवरोध सिर्जना गरेको छ। अन्य क्षेत्रमा लगानीको वातावरण कमजोर हुँदा सेयर बजारमा अत्यधिक दबाब पर्ने जोखिम छ, जसलाई व्यवस्थापन गर्न नियामक तयार हुनुपर्छ। लगानीकर्ताको उच्च मनोबल र नियामकको साथले बजारमा सिनर्जी सिर्जना हुन्छ। नेपालको सेयर बजार (नेप्से) लाई ३२०० माथि पुर्‍याउन लगानीकर्ताको मनोबल र नियामक निकायहरूको सक्रिय सहयोग निर्णायक हुन्छ।

२०८१ मा देखिएको बजारको सुधार र २०८२ को सम्भावनालाई ध्यानमा राख्दा, यी दुई पक्षले सही दिशामा काम गरेमा नेप्सेले ऐतिहासिक उचाइ सहजै पार गर्न सक्छ। यहाँ यो कथनलाई छोटकरीमा विश्लेषण गरिएको छ। लगानीकर्ताको मनोबलको भूमिका लगानीकर्ताको आत्मविश्वास बजारको गति बढाउने प्रमुख चालक हो। यदि बजारमा सकारात्मक मनोविज्ञान कायम भयो भने सेयरको माग र कारोबार बढ्छ। २०८२ मा आर्थिक वृद्धिको प्रक्षेपण (५-६%), जलविद्युत् परियोजनाहरूको प्रगति, र रेमिट्यान्सको वृद्धिले लगानीकर्तालाई उत्साहित बनाएको छ।

अनलाइन कारोबार र वित्तीय साक्षरताले नयाँ लगानीकर्ता थपिएका छन्। यदि यो उत्साह कायम रह्यो र लगानीकर्ताले दीर्घकालीन रणनीति अपनाए भने बजारमा स्थिर वृद्धि सम्भव छ। मनोबल उच्च हुँदा सेयर मूल्यमा उछाल आउँछ, जसले नेप्सेलाई ३२०० माथि धकेल्न सक्छ। नियामक निकायहरूको सहयोग नेपाल धितोपत्र बोर्ड (सेबोन) र नेपाल राष्ट्र बैंकको भूमिका बजारको स्थिरता र विकासमा महत्त्वपूर्ण छ। सेबोनले आईपीओ स्वीकृति प्रक्रियालाई छिटो बनाएर पाइपलाइनमा रहेका १०० भन्दा बढी कम्पनीहरूको सूचीकरण सुनिश्चित गर्नुपर्छ। भित्री कारोबार नियन्त्रण र बजार पारदर्शीताले लगानीकर्ताको विश्वास जित्छ। यस्तै, राष्ट्र बैंकले ब्याजदर स्थिर राख्ने र सेयर धितो कर्जाको सीमा विस्तार गर्ने नीतिलाई निरन्तरता दियो भने बजारमा पूँजीको प्रवाह बढ्छ। यी कदमले बजारलाई अस्थिरताबाट जोगाउँदै उकालो बाटोमा डोर्याउछ ।