इतिहासको पाना पल्टाएर हेर्दा कोका कोला औषधिको खोजको क्रममा फार्मेसीले बनाएको देखिन्छ। सुरुवातमा घाटा पनि भएको थियो । तर धेरै विज्ञापन र विभिन्न मालिकहरुको नवीन विचारहरूले यसलाई नम्बर एक ब्रान्ड बनायो।

औषधीको विकल्पमा फार्मेसीको रिसर्च हो कोका कोला

अमेरिकामा गृहयुद्ध जारी थियो। यसै क्रममा सन् १८६५ मा जोन पेम्बर्टन नामका लेफ्टिनेन्ट कर्णेल नराम्ररी घाइते भएका थिए। उनको घाउले धेरै पीडा दिइरहेको थियो। पीडाबाट राहत पाउन, पेम्बर्टन ड्रग्सको नशा गर्न थाले र सेनाको जागीर छोडे। कोलम्बसको छोडेर जर्जियामा बस्न थाले। घाउ निको भए पनि लागुऔषधको लत लग्यो। त्यसको बदलामा यसको विकल्प खोज्न थालियो।

पेम्बर्टनले सेनामा भर्ती हुनु अघि फार्मेसी कोर्स पनि गरेका थिए। उनले आफ्नो उपचारका लागि अनुसन्धान शुरु गरे। तर हरेक पल्ट उनले निराशको सामना गर्नुपर्यो। अन्ततः १८७० को आसपासमा पेम्बर्टन अमेरिकाको ठूलो शहर एटलान्टामा बसोबास गर्न थाले। अमेरिकामा गृहयुद्ध पनि समाप्त भएको थियो। जीवन ट्रयाकमा फर्कियो। तर पेम्बर्टनले जीवनमा खासै सफलता पाउन सकेनन्।

त्यसपछि उनलाई अमेरिकाका अर्का सहकर्मीको सहयोग प्राप्त भयो। जसको नाम फ्रैंक रोबिन्सन थियो। उनीसँगै केमिकल कम्पनी खोले। फ्रान्कले लेखा र मार्केटिङ हेर्न थाले। पेम्बर्टनले आफ्नो पेय पदार्थमाथि पुनः काम गरे जुन ड्रग्सको विकल्प हुन सक्थ्यो। जसका लागि उनले वर्षौंसम्म मिहिनेत गरेका थिए। तर, यसपटक पनि उनी निराश भए।

पेम्बर्टनले मे १८८६ का दिन तरल पदार्थ बनाएका थिए। उनले त्यसलाई जेकब्सको औषधि पसलमा लगे। त्यसमा सोडा पानी मिसाएपछि मानिसहरुमा परीक्षण गरियो। उनीहरुलाई यसको स्वाद एकदमै मन पर्यो।

सुरुका दिनमा प्रतिदिन ९ गिलासका दरले मात्रै बेचिन्थ्यो

फ्रान्क रोबिन्सनले यसलाई कोका–कोला नाम दिए। यो मिश्रणमा कोरा ओखरदेखि कोका पातसम्म र त्यसमा मिलाइएको क्याफिन वाला सिरपको नुस्खालाई कोका कोला नामसँग जोडियो। फ्रान्कले नाममा डबल सी हुनु फाइदाजनक हुने विश्वास गरे। जुन जनताको जिब्रोमा सजिलै आउनेछ। तर, कोका–कोला बिक्रीका लागि प्रति गिलास ५ सेन्ट मूल्य तोकिएको थियो। ८ मे, १८८६ मा, कोका–कोला पहिलो पटक जेकब्स फार्मेसीमा बेचिएको थियो।

पहिलो वर्ष एक दिनमा ९ गिलासको दरले मात्र बिक्री भएको थियो। एक वर्षमा २५ ग्यालन मात्र खपत भयो। यसले करिब ५० डलर आम्दानी भएको थियो, जबकि यसको लागत ७० डलरभन्दा बढी थियो। यसरी सुरुमा घाटा नै भएको थियो। तर आज विश्वभर हरेक दिन दुई अर्बभन्दा बढी बोतल बिक्री हुन्छ। त्यही, एक शताब्दी पछि, कोका–कोला कम्पनीले दश अर्ब ग्यालन भन्दा बढी सिरप उत्पादन गरेको थियो।

१८८७ मा, एटलान्टाका फार्मासिस्ट आसा ग्रिग्स क्यान्डलरले पेम्बर्टनबाट २३०० डलरमा यसको सूत्र किनेका थिए। दुर्भाग्यवश, कोका सफल हुनु अघि १८८८ मा जन्मदाता जोन पेम्बर्टनको मृत्यु भयो। क्यान्डलरले कोका–कोलालाई सफल बनाउनको लागि एउटा विचार ल्याए। मानिसहरूलाई यसको लत लगाउन उनले निःशुल्क पिउने कुपन दिए। त्यसपछि मानिसहरूलाई कोका–कोलाको स्वाद यति मन पर्यो कि तिनीहरूले यसलाई किनेर पिउन थाले।

क्यान्डलरले क्यालेन्डर, पोस्टर आदि मार्फत विज्ञापन पनि गरे। जसले गर्दा ग्राहकहरु आकर्षित हुन सक्थ्यो। विज्ञापनबाट कम्पनीलाई फाइदा भयो। सन् १८९० सम्म, कोका–कोला अमेरिकाको सबैभन्दा लोकप्रिय पेय पदार्थ बनेको थियो। टाउको दुखाइ र थकान कम गर्न कोकालाई औषधीको रूपमा पनि प्रयोग गरिन्थ्यो भनिन्छ। खैर, यस विषयमा पनि विवादहरू थिए। यद्यपि, यसको सफलताको लागि क्यान्डलरलाई क्रेडिट दिन सकिन्छ।

कोका–कोला बन्द बोतलहरूमा बेच्ने युग

सन् १८९४ मा जोसेफ बिडेनहर्न नामका व्यापारीले कोका–कोलालाई बोतलमा बेच्न थाले। यो विचार अपनाउन उनले क्यान्डलरलाई १२ वटा बोतल पनि पठाए। क्यान्डलरलाई उनको विचार धेरै मन पर्यो। यसअघि उनले यसबारे सोचेका पनि थिएनन्। अब कोका कोला सजिलै बोतलमा जहाँ पनि बोक्न सकिन्थ्यो।

सन् १९०३ देखि कम्पनीले कोकिन खपतको मात्रा कम गर्दा गर्दै लगभग पूर्ण रूपमा समाप्त गरिसकेको थियो। पछि, कोकिनको पात मात्र प्रयोग गरियो। समयसँगै, कोका–कोला मानिसहरूको रोजाइ बन्यो। यस्तो अवस्थामा सबै पूँजीपतिहरूले सो व्यवसायमा तत्परता देखाए। यस सन्दर्भमा, कम्पनीले नक्कली उत्पादनहरूको खतरा पनि महसुस गर्यो।

कम्पनीले उपभोक्तालाई आश्वस्त पार्न यस्तो बोतल बनाउन चाहन्थ्यो जसले मानिसहरुलाई वास्तविक र नक्कली कोक पहिचान गर्न सजिलो होस्। त्यसपछि रुट ग्लास नामक कम्पनीले कोकका लागि बोतल तयार गर्यो। जसलाई कोकाकोला कम्पनीले स्वीकृत गरेको थियो। सन् १९१६ मा कम्पनीले उक्त बोतल बनाउने काम सुरु गरेको थियो।

कम्पनीले आफ्नो उत्पादन र ब्रान्ड जोगाउन विज्ञापनको सहारा लियो। ‘वास्तविक मागको माग’ र ‘कुनै विकल्प स्वीकृत छैन’ भन्ने ट्यागलाइनका साथ ग्राहकहरूलाई सचेत गराइएको थियो। कोका–कोला अमेरिकाका साथै क्यानडा, पनामा, फ्रान्स र क्युबा जस्ता अन्य देशहरूमा पनि बिक्री हुन थालेको थियो। सन् १९२३ मा रोबर्ट वुड्रफले क्यान्डलरबाट कम्पनी किनेका थिए।

रोबर्ट, कम्पनीको तेस्रो मालिक बने। उनले विश्वभर कोकाकोलाको व्यापार बढाए। कम्पनीलाई उचाइमा पु¥याउन रोबर्टले कडा मेहनत गरे। सन् १९२८ मा पहिलो पटक खेलाडीहरूले ओलम्पिकमा यसको प्रयोग गरेका थिए। त्यसयता कम्पनीले ओलम्पिकलाई पनि प्रायोजन गर्दै आएको छ। कोका–कोलाले विज्ञापन मार्फत ठूलो सफलता पायो।

दोस्रो विश्वयुद्ध सुरु भयो। यो युद्धमा अमेरिका पनि संलग्न थियो। हजारौं अमेरिकी सेना अन्य देशहरूमा पठाइयो। यस्तो अवस्थामा, कोका–कोलाका अध्यक्ष रोबर्ट वुड्रफले निर्णय लिए र भने, “हरेक व्यक्तिले पाँच सेन्टमा कोका–कोलाको बोतल पाउँछन्। तर कम्पनीले सैनिकमा खर्च गर्नेछ। युद्धको समयमा सैनिकहरूले कोकाकोलाको आनन्द उठाए। कोकलाई पनि देशभक्तिसँग जोड्न थालियो।

एक रिपोर्टका अनुसार युद्धका क्रममा सैनिकहरूले कोकाकोलाका करिब ५ अर्ब बोतल पिएका थिए। तर, कम्पनीको यो निर्णयले धेरै ब्रान्डिङ गरेको छ।

युद्ध समाप्त भएपछि, कम्पनीले विदेशमा थप शाखाहरू खोल्यो। यसपछि यसको विज्ञापनको ट्यागलाइनले मानिसलाई निकै प्रभावित पारेको थियो। सन् १९७१ मा इटालीमा विश्वका धेरै देशका युवाहरूको ठूलो समूह पहाडको चुचुरोमा भेला भयो र कोकाकोलाको लागि अपील गरे। तब उनीहरुले दिएको ‘आई लाइक टू द वल्र्ड ए कोक’ पञ्चले अचम्मको काम गर्यो। कोका–कोला कम्पनीले चाँडै जनताको मनमा राज गर्न थाल्यो।

समयसँगै कोका–कोला कम्पनी विस्तार हुँदै गयो। सन् १९९० मा कम्पनीले जर्मनीमा पनि शाखा खोलेको थियो। त्यसपछि सन् १९९३ मा, कोका–कोलाले पहिलो पटक भारततर्फ मोडियो। यो समय थियो जब कोका–कोला कम्पनीले धेरै पेय पदार्थहरू बनाउन थालेको थियो। सन् १९९७ मा अरबमा पनि बिक्री भएको थियो। आज कम्पनीले देश र विदेशमा ४०० भन्दा बढी ब्रान्डहरूसँग आफ्ना धेरै उत्पादनहरू बिक्री गर्दछ।

तर नम्बर वान ब्राण्ड बने पनि कम्पनीले विरोधको सामना गर्नुपरेको थियो। कोका–कोला उत्तर कोरिया र क्युबामा प्रतिबन्धित छ। यसैबीच सन् १९५० मा फ्रान्समा पनि विरोध भएको थियो। प्रदर्शनकारीले कोका–कोलाले भरिएको ट्रक पल्टाएका थिए। सोही समयमा सोभियत संघ पनि सुरुमा यसको विरोधमा थियो। यसबाहेक जब अमेरिकाले इराकमा आक्रमण ग¥यो, तब मानिसहरूले सडकमा यसका उत्पादनहरू बगाएर विरोध जनाएका थिए।

यी सबैको बावजुद आज कोका कोला करोडौं मानिसको पहिलो रोजाइ हो।

(इण्डिया टाइम्सबाट अनुवादित)